max weber ve burokrasi

max weber burokrasi adli calismasini karl marx'in sinif catismasi tezine karsilik ortaya koymustur. zaten taninmasi gereken sosyalist dusuncenin babasi karl marx ise diger bir taninmasi gereken sahis max weber'dir teorisyen olarak. ama ben hegeli anlamadan marx'i anlamayi mantiksiz bulanlardanim. cunku bircok konuda ilham kaynagi hegel olmustur. tabii marxi okuduysan weber'i (bizim ingilizler vibır diye okur kendisini) de okumalisin en buyuk iki teorisyenden ikincisi olarak kabul edildiginden. peki burokrasi adli eserinde ne demis weber inceleyelim:

--- weber burokratik orgutlenmeyi saf ya da ideal bicimiyle ilk olarak ortaya koymaya calisan kisidir. marx'in sinif catismasina karsi hiyerarsiyi ortaya atmistir.

--- ona gore burokratik orgutler hiyerarsik bir orgutlenme yapisina sahiptirler. alt-ust iliskisi iyi belirlenmistir keskindir. alt seviye calisanlar ust seviye tarafindan denetlenmektedirler ama tersi sozkonusu degildiri\.yetkilerin ozel ya da kamusal olmasi yani devlet ya da ozel sektor olmasi burokrasinin ozelligini degistirmez.

--- daire (kamuda) ya da buro (ozel sektorde) yonetimi belirli bir uzmanlik gerektirir.buradaki uzmanlik gucun elde toplanmasi acisindan onemli. buraya dikkat etmemiz gerekir.

--- burokrasi yazili belgelere dayanir. kamu hizmetinin orgutlenisi, resmi daireyi ozel konuttan ayirir ve resmi faaliyet ozel yasamdan ayridir.

--- isyeri yonetimi ogrenilebilir genel kurallara baglidir bu kurallari ogrenmek belli bir teknik ogrenim sonucunda gerceklesir. iste bu teknik egitim ileride ya da asagida diyelim burokratlarin gucu kullanmasinda onemlidir.

burokrasinin onkosullari nelerdir:

a) memur yaptigi hizmetlerin karsiliginda parasinin karsiligini almak durumundadir, bu burokrasinin onkosuludur. kisaca ter bu ter durumu vardir: http://www.youtube.com/watch?v=PcSQ7UjiuRI

b) aylik maas alma guvencesi ve randomly olmayan bir kariyer firsatinin bulunmasi

c) vergi siteminin surekliligi, akilciligi, verimliligi ve guvenirliligi onemlidir

d) haberlesme ve iletisim olanaklarinin gelismesi. boylece verimliligin artmasi

e) modern management yontemlerinin gelistirilmesi

--- burda ilk onkosul ile memurluk bir meslek haline gelmistir ve memur sosyal bir itibara sahiptir ve konumu korunur. kritik noktalardan bir tanesi ise memurun atanmaktan ziyade secilmesi durumudur. secilen kisi tipik burokrat ozelligi gostermez. boyle bir durumda hiyerarsi darbe alir. cunku secimle gelen kisi gucunu yukaridan degil asagidan alir, borcu asagiyadir. bu guzel birsey midir peki? weber bu noktada su elestiriyi getiriyor: iyi guzel de liyakat ne olacak? secimle gelen kisi uzman olmadigi halde burokraside yer alabilir. fakat onu secenler uzmanliktan ziyade partilinin parti sefine olan hizmetine bakarlar bu da burokrasi acisindan iyibirsey degildir.
      bununla birlikte secmenin entelektuel acidan kendini gelistirmis oldugu, seckin bir secim bolgesinde liyakata uygun secilmeyen burokrattan secmenin rahatsiz olacagi dusuncesiyle partiler o bolgelerde daha dikkatli olur secimde.

--- maas seviyesi yapilan ise gore degil statuye ve belki de hizmet suresine gore belirlenir.memur belli sartlar altinda kariyerinde sicramalar ilerlemeler gosterebilir.

--- weber'e gore insanliktan uzaklasma, yani karsi tarafi nesnellestirme, ile burokrasinin gelisimi arasinda pozitif bir iliski vardir. nesnellestikce burokrasi ilerler. dolayisiyla sevgi nefret gibi kavramlardan bagimsiz dettached sekilde davranmalidir burokrat, burokrasi asli unsurlarina o zaman yaklasir.

--- burokratik otorite aygitina karsi koymak kolay degildir cunku uzmanlik gerektiren bir alandir ve yerine aninda birsey koyman mumkun degildir. iste bu nedenle burokratlarin aldigi teknik egitim onlara belirli bir gucu elde etmelerini saglar. uzmanlasma siyasal efendileri calisanlar karsisinda carsiz birakabilmektedir cunku bilgi onlardadir, onlar karsisinda gucsuzlesmektedirler. uzman bilgisinden ustun olan tek sey ise is hayatindaki ozel ekonomik cikar gruplarinin uzman bilgisidir. bunlari bilmek isadamlari icin kritiktir devamlilik buna baglidir. memurun hata yapmasinin kendi adina cok onemli sonuclara olmamakta iken isletmeci icin olumcul olabilmektedir o nedenle onlar bilmek zorundadir.

--- weber'in bu calismasina elbette elestiriler gelmistir. ornegin friedrich sorumluluk kavramina yeterince deginmedigini soyler weber'in. kararlarin alinmasi gibi onemli bir alan atlanmistir. sahi o kararlar nasil alinir onemli degil midir burokraside? ayni sekilde kulturun burokrasi uzerine etkisi gozardi edilmistir. hakeza ekonomik siyasi ve tarihi etkenler atlanmistir.

--- yine de ufuk acmasi acisindan son derece onemlidir bu calisma. turkiyenin akp doneminde burokrat secilmis tartismalarini anlamaya da isik tutacak cinstendir. yargi erklerinin hukumete karsi direnisleri, gucunu teknik egitimden almalari, hakeza ordunun en ust rutbelilerinin hukumeti koseye sikistirmaya calismalarinin altinda yatan sebeplerin bir kismini bu calismada bulmak mumkun. tabii bu gucu kullanmaya calisanlarin ikame edelebilirligi olcude guclerinin ve tehditlerinin onemi vardir. ornegin kuvvvet komutanlari ve genelkurmay baskaninin istifa tehtidiyle hukumeti zor durumda birakmaya calismalari da bunun bir ornegidir. ayni anda bu kadar kuvvet komutanini harcayamayacagini dusunerek akp hukumetini zorlamaya calismislardir fakat kurum icerisinde ikam edilebilir olmalari nedeniyle istifalarinin tehdit unsuru olmaktan ciktigi ve isik kosaner yerine necdet ozel'in basa gectigi diger kuvvet komutanlarinin da baskalarinca dolduruldugu gorulmustur. dolayisiyla ikame edilebilirlik onemli bir kistas olsa gerek.