temel iktisatcilar 12 - Leon Walras

1834 yilinda Evreux sehrinde dogdu Fransa'nin. Babasi acisindan sansliydi zira babasi hem ogretmen, hem de iktisatci idi. Oglunun iktisadi yonden kendisini gelistirmesini siteyen bir baba olmakla birlikte matematigi seven ve sosyal bilimlerde daha cok kullanilmasi gerektigini dusunen birisiydi.

liseyi bitirdikten sonra Fransa'nin prestijli universitelerinden birisi olan Ecole Polytechnique'e basvuru yapti fakat basvurusu geri cevrildi. bunun altinda yatan neden ilginctir ki matematiginin yetersiz olmasi ve giris sinavinda iki kez basarisiz olmasidir. bu basarisizligin ardindan Walras Ecole des Mines'in yolunu tuttu hem de sosyal bilimlerden muhendislige gecerek. fakat muhendislge karsi ilgisi olmadigindan cogu zamanini edebiyat, felsefe,sanat, tarih ve sosyal bilimler okuyarak gecirdi.akabinde okulu birakti ve roman yazmaya basladi.bu konuda cok basarili oldugu soylenemez.

bir aksam yuruyusunde babasi bugunun tabirleriyle gelecegin sosyal bilimlerd eoldugunu bu alana yonelmesini ister ve o da babasina roman yazmayi birakip iktisat ile ugrasmaya baslayacagini soyler. babasinin ve kitaplarini okuyarak ilham aldigi Cournot'un etkisiyle bilimsel iktisadi matematiksel iktisada cevirmek icin calismalara baslar.yavas fakat siki bir sekilde ilerleme gosterir. iktisat dergilerinde yayinlanmasina yonelik yazilar yazar fakat karsiliginda alabildigi tek sey red mektuplaridir.buna ragmen kendisini matematikte gelistirmeyi birakmaz ve iktisadi matematiksellestirmek icin yogun caba sarfeder.butun bu matematiksel iktisat calismalarini surdururken bir yandan da gazetede kose yazarligi ve bir sirkette yoneticiligi de yaninda yapmak durumundaydi gecim icin.bu calismalari 1870 yilinda meyvelerini vermeye basladi ve /lozan akademisinde ogretim gorevliligi pozisyonu aldi.

Lausanne da "teaching" pozisyonu onu pek mutlu etmiyordu cunku ne ogrencileri ne de isarkdaslari matematiksel iktisada ilgi duymuyorlardi. para karsiligi olmaksizin dergilere makalelerini gondermeye devam etti. sirf bunu finanse etmek adina annesinden kalan mirasi kullandi ve en sonunda yaptigi calismalar ilgi cekmeye onun taninirligini artirmaya basladi. uluslararasi sohreti ve ekonomiye yaptigi katkilar onu American Economic Association'in onur uyeligine kadar goturmustur.

Jevons ve Mergel ile birlikte marginal fayda kavramini kesfedenler arasindaydi.ayrica siki bir methodolojik bireyselcilik savunucusuydu. bu terimden kasit ekonomik olgularin hepsinin insan tercihleri ile aciklanmasidir.fakat ona ail sohreti getiren katkisi genel denge ekonomik modelidir. bu modelde ekonomik sistem birbirileriyle iliskili matematiksel denklemler olarak kabul edilir ve bu denklemlerin cozulmesiyle fiyatlarin ve miktarlarin bulunmasini aciklamistir.

farkli sektorler birbirleri ile iliski halindedir.bu fikir cantillon ve quesnay e kadar giden bir fikirdir.bu vizyona katki olarak Walras matematiksel olarak bu piyasalarin ya da sektorlerin birbirleriyle iliskisini gostermistir.ayrica yine bu alana katki olarak ekonomiler genel dengeye dogru yonelecektir.

Walras ekonomilerin dengeye dogru gitmesi durumunda ya da dis faktorler tarafindan etkilendigi durumda diger piyasalari bozmaktadir ornegin 1970lerdeki petrol krizi ile beraber bu urunlere yapilan harcamalardaki artis ile birlikte insanlar diger harcamalarini kisacaktir. tabii baska sektorlerdeki harcamalar burdaki kasit.dolayisiyla burdaki yapilan harcamalardaki azalis nedeni ile o sektorlerde uretimde azalisa gidecek ve o sektorde calisanlar is bulmakta zorlanacaktir.

buna ek olarak petrol urunlerindeki degisim uretim maliyetlerini artiracaktir. bu urunler direkt olarak petrol ile uretilmeseler bile tuketiciye ulasiminda bile maliyetlerin artisi soz konusudur. bu artis urunlerin fiyatinda da artisa neden olacaktir.tuketici ise artan fiyatli urunleri almaktan vazgececek ve fiyati artmayan urunlere yonelecektir. tabi bu yonelim fiyati artmayan urunlere olan talebi artiracak ve o sektorde daha fazla isci calisacak ve isci ucretleri yukari cekilecektir. bu degisimler dis faktorlerin sektorleri etkilemeyecegi noktaya gelene kadar devam edecektir. ve walras bunu matematiksel esitlik olarak gostermeyi basarmistir.

4 dizi esitlik vardir walrasin ekonomik modelinde.birincisi tuketicinin talep ettigi mal miktaridir.tuketici talebi bireyin tercihlerine ve mallarin fiyatlarina baglidir. tuketiciye tuketiciye satilan her urun matematiksel esitlik ile temsil edilebilmektedir.

ikinci dizi ise bireylerin aldigi urunun fiyatlarinin belirlenmesi uzerinedir. burada walras tum piyasaarin rekabetci piyasalar oldugunu varsayar ve satici tekel gucu ile daha yuksek fiyattan satma sanisina sahip degildir.bu varsayim urunun fiyatinin maliyetine esit olmasina yolacar.

yukaridaki bu iki piyasa urun piyasasi ya da tuketicilere satilan urunlerle ilgilidir.diger piyasa dizileri ise tum piyasalar ile alakalidir. bunlar girdi piyasasidir. ucret, uretim faktorleri tarafindan belirlenmektedir: iscinin aldigi maas, kira odemesi ve sermaye sahibinin kari. faktor piyasasi esitlik dizilerine girdi miktarini gostererek ya da uretime yardimci olmak icin onerilen faktorler ile katkida bulunmaktadir.

dorduncusu esitlikler ise isletmelerin almak istedigi girdinin miktarini gosteren esitliklerdir.bu ise mallarin son urun talebine, uretim teknolojisine ve tum girdilerin maliyetine baglidir.

buraya kadar ki esitliklerden birisi talep edilen urun miktarini gosterirken, bir digeri uretim maliyetine iliskin, digeri arz edilen girdi miktarini, sonuncusu ise girdi talebini gosteren esirtiliklerdir.bununla birlikte bilmemiz gereken 4 bilinmeyen vardir: her bir urunun fiyai, alip satilan son urunun talep mikatri, her bir uretim faktorunun fiyati ve arz edilen ve isletmelerce alinan her bir urunun miktari.walras son olarak bir esitlik daha ekler matematiksel sistemine. o ise uretim faktorleri ile alinan her bir paranin birseyler almak icin kullanilmasi gerektigidir.bu direkt olarak bireylerin tum gelirini harcamasi ya da dolayli olarak bazi bireylerin tasarruf yapmasi ve tasarruf yaptigi kismi diger bireylere borc vermesi ile mumkundur.

fakat bu ekstra esitlik problem olusturmustur cunku czumleme yapilabilmesi icin esitlik sayisi ile bilinmeyen sayisi esit olmalidir. bu durumu cozmek icin Walras, bir urunu tesadufi secerek diger tum urunlerin fiyatini bu urunun fiyatina bagli olarak belirlemistir.(iktisata buna numeraire good denir).boylece fazla olan bir esitsizlik problemi cozulmus olur.tbii bu durumda cikan sonuclar hangi malin fiyatinin ne oldugunu bulmaktan ziyade goreli ya da nispi fiyatlari bulmamiza yarar. yani buldugumuz fiyattan birisi 1 dolar digeri 2 dolar ise bubizze ikincisinin degerinin 2 dolar omasindan ziyade birincisine gore 2 kat daha pahali oldugunu gosterir.

walrasin bu esitlik cozumleri her daim tartismalidir gunluk hayata uygulama acisindan. piyasalarin bus ekilde denklemleri cozmedigi dolayisiyla bunun sadece soyut bir yaklasim oldugunu savunanlar olmustur. diger bir elestri ise ticari aktivitelerin bu denklemler cozulup fiyatlar belirlenmeden once gerceklestigi elestirisidir. ayrica bir kisim uretici ya da arz edici fiyati guncel duruma gore degil, beklentilere gore belirlemektedir.

neumann ayrica bu denklemler ile fiyatlarin negatif olabilecegini ifade etmistir.ayrica yine bazi fiyatlar 0 olabilecektir ve bunlar mumkun degildir.

bu elestirilere ragmen walras kurdugu bu matematiksel denklemler ile piyasalarin birbirleri ile ic iceligini gostermis yeni bir ufuk acmistir.

kaynak: fifty major economists, steven pressman