Ham petrolun yapisi nasildir?
ham petrol karisim halindedir. ham petrol icerisinde benzin, motorin, fuel oil ve LPG karisimi seklinde dusunmekte fayda var. bu karisimin rafineri ile ayrismasi gerekir. mesela ABD rafinelerinde karisimdan %42 benzin elde edilir. turkiye rafinelerinde ise %10 elde edilir. donusturme anladigim kadari ile rafinerinin teknik imkanlarina gore belirleniyor. yani ham petrolun dogal yapisi degil rafinerinin kapisitesine gore ayristirabilme ile alakalidir. fuel-oil i elde etmek en kolayi iken en zoru ve kalitelisi benzini elde etmektir. Bizdeki en kaliteli rafineri izmitteki rafineri iken Batmandaki rafineri en kalitesizidir teknik olarak.
peki benzin-motorin ikilisi dusunulduugunde hangisinden ne kadar uretiliyor?
Turkiyedeki talep goz onunde bulunduruldugunda, motorin talebi, benzin talebinin 7 kati olmasina ragmen teknik imkanlar 7 ye karsilik 1 oraninda uretime izin vermiyor. hatta 2 ye 1 oranindan daha dusuk bir oranda uretim yapilabiliyor.100 varilden en fazla 26 varili motorine cevrilebiliyor. geriye kalan 74 varil ise yan urun olarak degerlendirilmektedir.
Peki bu dengesizligin cozumu nedir?
cozum ulkelerin ihtiyaclarinda gizli. her ulkenin kendi ozgu kosullarinda benzin ya da mazot talebi ve oranlari degisebilmektedir. kuzey amerikada esas talep benzine iken motorin yan urun olarak degerlendirilmektedir. Avrupa'da ise durum tam tersidir. asil talep motorinedir.bu durumda karsilikli ticaret ile her iki tarafta kendi ihtiyaci olani kullanmaktadir ve olasi israf da onlenmis olur. mesela daha onceleri gazyagi elde etmek icin kullanilan ham petrolden uretilen benzin israf edilmistir.
ham petrolun fiyatlandirmasi nasil oluyor, neye gore belirleniyor?
ham petrolun fiyatlandirilmasinda uluslararasi arz talep dengesini vesaire bir kenara koyarsak, yogunlugu ve kukurt oranina gore degismektedir fiyati, ya da ederi diyelim. API "gravite"sine gore agir ya da hafif petrol olarak adlandirilir. makbul olani hafif olanidir cunku icerisinde katma degeri daha yuksek beyaz urunler vardir, kukurt oranina gore ise tatli ve aci petrol olarak degerlendiriliyor, adlandiriliyor. kukurt orani ise maliyet acisindan onemlidir. kukurt orani ne kadar dusukse isleme maliyeti o kadar dusuyor.
Tabii bunun kalitesi disinda piyasalara uzakligi da fiyatin degismesine etki eden diger faktordur. yani lojistik maliyetler de fiyatlari etkiler.
Referans fiyatlar nelerdir?
bahsettigimiz piyasa avrupa piyasasi ise Brent, amerikan piyasasi icin ise WTI kullanilir. Genel fiyatlar iste bu 2 piyasada belirlenirken genel olarak, petrolun kalitesine gore yani kukurt oranina gore vesaire farkli fiyatlanmalar olabilir.
Turkiye'de fiyatlar nasil belirleniyor?
5015 sayili petrol piyasasi kanununa gore 2005 yilindan itibaren Turkiye fiyatini en yakin eriselebilir dunya serbest piyasa olusumu dikkate alinarak serbest piyasa fiyati olusturulmaktadir. bu fiyata etki eden unsurlar ham petrol fiyati, benzin ya da motorinin kendi arz-talep kosullari ile birlikte navlun bedeli, doviz kuru, gumruk vergisi, OTV ve KDV de fiyati etkilemektedir. bu noktada rafinerinin kendi kazanci vardir. OTV mesela rafineri satis fiyatina etki eder. burada OTV, EPDK payi, servis ucreti ve bunlar uzerinden KDV vardir. depolama dagitim gibi isleri yapan sirketin payiyla birlikte depo satis fiyati olusur. o kendi maliyetleri ile birlikte kar marjini koyar uste KDV eklenir de depoloma fiyati olusur. bunun uzerine bayinin maliyetleri ve kar marji konularak bayi pompa fiyati tavsiye noteliginde belirlenir. bayi rafineriye uzaklastikca maliyeti artar ve kendi rekabet kosullarinca da fiyat belirler.
burada ele alinmasi gereken noktalardan birisi uluslar arasi etkenler. turkiyedeki bu olagan ustu fiyat artislarinin bircogunda uluslar arasi fiyattaki degisimin etkisi vardir. cunku 2000li yillarda petrol varil fiyatlari cok artmis bulunmaktadir. petrol varil fiyati arttigi icin benzin fiyatlari artarken doviz kuru da ayrica artmistir. ornegin varil fiyati 45 dolar olsun benzinin. 2005 yilinda dolar 1.4 TL oldugunu varsayalim. dolayisiyla varil fiyati 45x1.4=63 TL dir. 2012 yilinda 112 dolar oldugunu varil fiyatinin varsayarsak ve de dolar 1.8 TL oldugunu dusunursek 112x1.8=201.6 TL olur bir varilin fiyati. bu ornekte goruldugu uzere hem varilin fiyati 45 dolardan 112 dolara cikmistir, hem de 112 dolar TLye cevrilirken artik 1.4 yerine 1.8 ile carpilmaktadir. yani devlet OTV ya da KDV de hicbir zam yapmasa bile uluslar arasi arz talep iliskisi ve dolar/tl kuru fiyati yuksek noktalara cekecektir. muhtemelen yine 4 TL uzerinde olacaktir.
Vergilerin hic mi sucu yok?
bilakis bu kadar yuksek olmasinda vergilerin cok buyuk etkisi vardir. vergiler 90liyillardan belkide daha oncesinden itibaren hep yuksekti. verginin yuksek olmasi artan fiyatlarin daha da yukari cekilmesini tetiklemekte. ama bu vergi olayi AKP hukumetinin iktidara gelmesiyle artan bir vergi olayi degildir. problem cok daha onceden baslamistir. hulumetler butce aciklarini kapatmak ugruna her zaman en kolay is olan akaryakit vergilerini artirmayi secmistir. AKP ise geldigi donemden itibaren buradan iyi para geliyor diyip dusurmeyi hic dusunmemistir. dolayisiyla bu vergileri yuksek hala AKP getirmemistir ama dusurmemistir de.
Vergi icerisinde en yuksek pay OTV ye aittir, bu sabittir litre basi alinir.mesela habire hukumet benzine zam yapiyor denirken aslinda o zamlarin bircogunu yanlis anlamaktayiz. zira hukumetin kendisinin yaptigi otv zamlarindan en sonuncusu eylul ayinda iken ondan bir onceki 2009 araliktir. ama bu kadar fiyatlar yuksek giderken hem petrol fiyatlari varil basi artarken hem kur yukari dogru giderken bir de ustune hukumetin OTV zammi yapmasi asil problem olandir.yani 3 u birden vurmustur ama asil etki sahibi kur ve brent petrol fiyatlaridir.
rafinerinin hic mi sucu yok?
onlarda da suc var. onlar da kendilerine gelen uluslar arasi fiyati yansitma bicimleri nedeniyle suclular. biz fiyatlari alirken bize en yakin piyasadan almak durumunda oldugumuzu soylemistik. 2005 yilindan beri bu boyle.o nedenle genova piyasasindaki fiyat degisimini esas aliyor turkiye. fiyat degisimlerini rafineri 5 gun icerisinde kendi fiyatlarina yansitmak zorunda. burada su uyanikligi yapiyorlar. bu 5 gune kendi lehlerine ceviriyorlar. eger fiyat dusmusse, yani benzin fiyatlari dusecekse, 5. gunu bekleyip 5. gun fiyata yansitiyorlar. yok eger zam varsa benzine, hemen ilk gunden fiyata yansitiyorlar, yani fiyat dususlerini geciktirirken, genovada fiyatlar yukseldiginde geciktirmeksizin fiyata yansitiyorlar.
Genovada brent petrol fiyatina mi bakiliyor?
kaynak siteyi henuz bulamamakla birlikte Brent petrol fiyatina degil CIF fiyatina bakiliyor. CIF fiyati hem brent petrol fiyatini hem de doviz kuru fiyatini iceriyor.
turkiye bayi satis fiyatlarini nerden gorebiliriz?
https://ppbp.epdk.org.tr/Rapor/Akaryakit/Paylasim/RaporSekizFirma.aspx
referans
http://web.enerjiuzmanlari.org/Portals/0/Dosyalar/Bulten/sayi18/Enerji-Piyasas%C4%B1-B%C3%BClteni-Aral%C4%B1k-2011.pdf
agrili melek karaaslana yapilan zulum
http://crunchtime80.blogspot.co.uk/2012/08/agrili-melek-karaaslan.html
turkiyede hali saha kulturu:
http://crunchtime80.blogspot.co.uk/2012/06/hali-saha-kulturu.html
Teşekkürler paylaşım için
ReplyDelete